[:en]“Thus the close of a life which had radiated joy into many a Swansea home”

David Arthur ‘Dai’ Dupree/Du Pree (spellings vary) was evidently a remarkably popular young man. He was a keen rugby footballer, an enthusiastic member of Sunday school and, as the Herald of Wales noted, one of those people ‘so favoured by fortune that when they cross our lives it seems as though a warm beam of sunshine is playing upon us.’

Hafod Isha Works WW1 memorialHe was born in Swansea around 1895. At the time of the 1911 census he was living with his parents and five siblings at 12 Short Street, not far from Swansea’s High Street station.
The census says that he was working as a railway messenger, whilst his two older brothers, William and Frederick, worked as railway shunters. However, Dai must have changed employment as he is listed with ten other men on the Hafod Isha Works memorial on Morfa Road.

Clearly keen to do his bit for the country, Dai was among the first recruits to enlist in Swansea. The Cambria Daily Leader reported on 7 September 1914 that ‘the 3.35 train to London on Monday afternoon carried a large batch of recruits to Cardiff and London,’ under the headline A GREAT SEND OFF.  Dai Dupree and one other recruit (Will Harris, Trafalgar Terrace), were picked out for special attention among this batch. Dai was described as ‘a popular young footballer who had friends in countless camps at Swansea,’ whilst Will was ‘another young footballer with hosts of friends.’

A newspaper from later that month carried a photograph of all of the players of the Danygraig rugby team, every one of whom had volunteered for the war: Dai is on the right of the middle row.

There are many column inches dedicated to Dai in both the Cambria Daily Leader and the Herald of Wales. Before the war he turned up frequently in the sports pages: as well as playing rugby for Danygraig he played soccer for the Alexander Corinthians (attached to the Sunday school he attended). Dai Dupree2During the war, he was one of the performers at a Welsh Guards’ Concert. The article in the Cambria Daily Leader quotes extensively from an unnamed soldier who was at the event, and had a splendid time. Dupree was on after the Welsh Guard Glee Party, whose ‘renderings of “Aberystwyth” and “Ton-y-Botel” raised the audience to a high stage of emotionalism, and the English folk present must have thought that we truly were a strange people.’ A hard act to follow then! Frustratingly, the only thing written about Dai’s act is that “the comedians were great, and Private Dupree should in future be known as “the old man from Abertawe.” It would have been interesting to know what Dai’s performance was like, and how he earned such a nickname. Later, the Herald of Wales said that a song he created called “the Spanish Onion” was ‘illustrated by eccentric actions, [and] used to reduce us to helpless fits of laughter. They had heard him in it at the front, with like results.’ Once again, however, the newspaper’s information is disappointingly sparse when it comes to details about his antics.

Dai Dupree died on 27 September 1916, aged 22. He was fondly remembered both in Swansea and amongst his comrades in the Welsh Guards. Unusually, his chapel dedicated a memorial to him alone, rather than having a memorial dedicated to all who lost their lives in the war. This may have been because his memorial was unveiled whilst the war was still in progress. The Cambria Daily Leader reported on 20 November 1916 that ‘at Alexandra-road Chapel, Swansea, a brass tablet, recording the names of members on active service, and another in memory of Corpl. David Dupree, of the Welsh Guards, was unveiled.’ Sadly, Alexander-road Chapel has now closed, and, as is the case with thousands of other closed chapels across Wales, we do not know the fate of either memorial.

Like many other Welsh soldiers, Dai was an ordinary young man, praised as funny, kind and ‘had he been spared, would have been a leader in a wider sphere.’ In the words of the Herald of Wales: ‘There are some lads so favoured by fortune that when they cross our lives it seems as though a warm beam of sunshine is playing upon us. David Dupree was all sunshine.’[:cy]“Machlud bywyd a ddaeth â llawenydd i lawer o gartrefi yn Abertawe”

Mae’n amlwg fod David Arthur ‘Dai’ Dupree/Du Pree (mae’r ffordd y sillafir ei enw yn amrywio) yn ŵr ifanc tra phoblogaidd. Roedd yn chwaraewr rygbi brwd, yn aelod brwd o’r Ysgol Sul ac fel y nododd  yr Herald of Wales yn un o’r bobl hynny  â’r ddawn i gynhesu’n calon pan ddown i gysylltiad â hwy.

Hafod Isha Works WW1 memorialFe’i ganwyd yn Abertawe tua 1895. Ar adeg cyfrifiad 1911 roedd yn byw gyda’i rhieni a’i chwe brawd a chwaer yn 12 Short Street, heb fod ymhell o’r orsaf drenau. Dywed y Cyfrifiad ei fod yn gweithio fel negesydd ar y rheilffordd tra bod William a Frederick, ei frodyr hŷn, yn gweithio fel siyntwyr ar y rheilffordd. Fodd bynnag y mae’n rhaid ei fod wedi newid ei waith gan fod ei enw gyda deg arall ar gofeb Gweithle Hafod Isha ar Ffordd Morfa.

Mae’n amlwg ei fod yn frwd i wneud beth allai dros ei wlad oherwydd roedd ymhlith y cyntaf i wirfoddoli yn Abertawe. O dan y pennawd A GREAT SEND OFF mae’r Cambria Daily Leader yn dweud fod y trên i Lundain am 3.35 ar brynhawn Llun ar 7 Medi 1914 wedi cludo nifer o wirfoddolwyr i Gaerdydd a Llundain. Dewisodd y papur roi sylw arbennig i Dai Dupree ac un gwirfoddolwr arall (Will Harris, Trafalgar Terrace), ymhlith y criw a deithiai. Disgrifiwyd Dai fel chwaraewr rygbi ifanc, poblogaidd, a chanddo lu o ffrindiau yn Abertawe, tra bod Will hefyd yn chwaraewr poblogaidd arall â chanddo nifer o ffrindiau.

 

Ym mhapur newydd o ddiweddarach y mis hwnnw mae ffotograff o holl chwaraewyr tîm rygbi Danygraig – pob un ohonynt bellach wedi gwirfoddoli i wasanaethu yn y rhyfel. Mae llun o Dai ar ochr dde’r rhes ganol.

Y mae llawer o golofnau’r Cambria Daily Leader a’r Herald of Wales yn sôn am Dai. Cyn y Rhyfel ymddangosai ei enw’n aml ar y dudalen chwaraeon: yn ogystal â chwarae rygbi i Danygraig, roedd yn chwarae pêl-droed i’r Alexander Corinthians (tîm oedd yn gysylltiedig â’r Ysgol Sul a fynychai). Dai DupreeYn ystod y Rhyfel roedd yn un o’r perfformwyr yng nghyngerdd y Gwarchodlu Cymreig. Mae’r Cambria Daily Leader yn dyfynnu llawer o’r hyn ddywedodd milwr anhysbys a gafodd amser ardderchog yno. Cafodd y Clwb Glee ymateb emosiynol iawn wedi iddynt ganu ‘Aberystwyth’ a ‘Ton-y-Botel’, a meddai’r milwr ‘mae’n rhaid fod y Saeson oedd yn bresennol wedi meddwl ein bod ni yn wir yn bobl od’. Fe ddilynodd perfformiad Dupree, ond yn anffodus yr unig beth a ddywedir amdano oedd bod y digrifwyr yn arbennig  ac y dylid adnabod Dai ar ôl hynny yn ‘hen foi o Abertawe.’ Byddai’n ddiddorol cael gwybod sut berfformiad oedd gan Dai a sut yr enillodd y fath lysenw.  Yn ddiweddarach dywedodd yr Herald of Wales mai enw’r gân a luniodd oedd y ‘Spanish Onion’ yn cael ei ddarlunio gan weithredoedd rhyfedd. ‘Ni allai’r gynulleidfa beidio â chwerthin. Fe’i perfformiodd ar y Ffrynt hefyd gyda’r un canlyniadau’. Unwaith eto, mae’r wybodaeth yn hynod o brin am fanylion am ei ystumiau.

Bu farw Dai Dupree ar 27 Medi 1916 yn 22 oed. Cofiwyd ef yn annwyl gan ei gyfoedion yn Abertawe a chan y Gwarchodlu Gymreig. Yn wahanol i’r arfer cyflwynodd ei eglwys gofeb ar wahân iddo yn hytrach na roi cofeb wedi ei gysegru i bawb a syrthiodd yn y Rhyfel. Dichon i hyn ddigwydd cyn i’r Rhyfel ddod i ben. Cofnododd y Cambria Daily Leader ar 20  Tachwedd 1916  fod cofeb prês wedi ei ddadorchuddio yn cofnodi’r sawl oedd yn y Rhyfel ac un arall er cof am David Dupree yn unig. Ysywaeth, caeodd Capel Alexandra Road, ac fel gyda chofebau eraill ar draws Cymru ni wyddom beth ddigwyddodd i’r naill na’r llall o’r cofebau.

Fel llawer o filwyr Cymreig arall, person ifanc cyffredin oedd Dai, a ganmolid am ei ddigrifwch; gŵr caredig a ddeuai yn arweinydd mewn rhyw faes. Yng ngeiriau’r Herald of Wales: ‘Y mae rhai llanciau a ffafrwyd gan natur sydd fel pelydr cynnes o’r haul pan ddown ar eu traws. Peledr haul oedd David Dupree.’[:]

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *